Άγνωστη συνέντευξη του Μάνου Χατζιδάκι στον Χρήστο Μαυρή

Συμπληρώθηκαν 19 χρόνια από τον θάνατο του Μάνου Χατζιδάκι. Το MusicPaper.grφέρνει στη δημοσιότητα μια άγνωστη συνέντευξη που παραχώρησε ο Χατζιδάκις στον Κύπριο δημοσιογράφο και ποιητή, Χρήστο Μαυρή, μεγάλο μέρος της οποίας δημοσιεύτηκε τον Αύγουστο του 1984 στο κυπριακό λογοτεχνικό περιοδικό, «Η Άμαξα». «Οι απόψεις και οι θέσεις» σημειώνει σήμερα ο Μαυρής, «που εκφράζει ο Μάνος Χατζιδάκις στα θέματα με τα οποία καταπιαστήκαμε στη συνέντευξη είναι, πιστεύω, διαχρονικές, εννοώ διατηρούνται φρέσκες, παρόλο που έχουν περάσει σχεδόν τρεις δεκαετίες από τότε. Και ακριβώς είναι από αυτή τη διαχρονικότητα που παρακινήθηκα για να δημοσιεύσω και πάλι τη συνέντευξη, για να γίνουν, με αυτό τον τρόπο, οι θέσεις και οι απόψεις του, κτήμα ενός ευρύτερου αναγνωστικού κοινού και, κυρίως, των νεότερων, που δεν είχαν την τύχη να γνωρίσουν τον συνθέτη».

Τελευταία δώσατε συναυλίες στην Κύπρο. Πώς είδατε το φιλόμουσο κοινό της; Ποιες εντυπώσεις αποκομίσατε από εκεί;

Μ. ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ: Έχω την εντύπωση ότι δεν υπάρχει φιλόμουσο κοινό στην Κύπρο. Και ότι αν τυχόν συγκεντρώθηκε κάποιος κόσμος για να ακούσει τις συναυλίες μου, ήταν μόνο και μόνο γιατί ήξερε τ' όνομά μου. Αλλά δεν νομίζω ότι υπήρχε μία προπαρασκευή ν' ακούσουν αυτό που έκανα και, γενικά, βρήκα ότι στην Κύπρο δεν υπάρχει καμία προετοιμασία από μέρους του κράτους στο να δημιουργηθεί ένα κοινό που ν' ακούει μουσική. Και παρ' όλο που έχετε βγάλει εξαίσιους πιανίστες και όλοι υπάρχουν στο εξωτερικό...

Μιλάτε για τον Κατσαρή;

Μ.Χ.: Όχι τον Κατσαρή! Ο Κατσαρής είναι η βεντέτα. Υπάρχουν άλλοι οι οποίοι είναι πιο αξιόλογοι. Είναι ο Μαρτίνος Τυρίμος, ο Χριστόδουλος Γεωργιάδης, η Μουζάλα, ο Οικονόμου, πολλά αξιόλογα παιδιά, που έχουν διαπρέψει στο πιάνο. Αλλά δεν είδα ένα κλίμα μουσικής που να γεννάει στην Κύπρο τη διάθεση ενός κοινού ν' ακούσει μουσική και, προπάντων, δεν είδα νέους. Πουθενά δεν είδα νέους ανθρώπους!

Δηλαδή, το κοινό που είχε έλθει στις συναυλίες σας δεν είχε καταλάβει το νόημά τους;

Μ.Χ.: Το κοινό που έφτασε στις συναυλίες μου ήταν κόσμος ο οποίος, ως επί το πλείστον, εκτός από εξαιρέσεις, ήλθε να δει τ' όνομά μου, ν' ακούσει μια μουσική που ίσως δεν τη φανταζόταν. Αλλά δεν είδα ένα νέο κοινό που να προβληματιστεί, να συνομιλήσει μαζί μου. Δεν υπήρχαν νέοι. Πού είναι οι νέοι στην Κύπρο; Είναι στον στρατό όλοι;

Ναι, είναι και αυτό. Αλλά πρέπει να ξέρετε ότι δεν έχουμε Πανεπιστήμια εκεί. Τους χειμερινούς μήνες και καθ' όλη τη σχολική περίοδο όλοι αυτοί απουσιάζουν στο εξωτερικό.

Μ.Χ.: Πάντως αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό. Η Κύπρος μού έκανε την εντύπωση μιας χώρας χωρίς νέους. Και μια χώρα χωρίς νέους είναι χώρα χωρίς ουσία. Διότι δεν υπάρχουν οι αντιδράσεις, οι αντιθέσεις, οι συζητήσεις, το ενδιαφέρον. Υπάρχει μία αστική τάξη η οποία ενδιαφέρεται να περάσει καλά, και δεν νομίζω ότι είχα με αυτή να πω τίποτα, με αυτή την αστική τάξη. Εγώ το περισσότερο ήθελα να συνομιλήσω με νέους ανθρώπους πάσης ηλικίας. Αλλά έλειψαν μεγαλοπρεπώς!

Γενικά είστε απογοητευμένος από αυτή την επίσκεψή σας;

Μ.Χ.: Δεν θα 'λεγα απογοητευμένος. Θα έλεγα ότι ακριβώς η Κύπρος μού έκαμε την εντύπωση μιας χώρας η οποία γεροντοκρατείται. Οχι ακριβώς γεροντοκρατείται. Υπάρχουν μόνον η μέση ηλικία και πάνω. Δεν υπάρχει ζωντανό υλικό. Δεν είδα πουθενά ζωντανό υλικό! Είδα πολλές καφετέριες, πολλές ντισκοτέκ...

Και κάποια ευμάρεια.

Μ.Χ.: Η ευμάρεια μου θυμίζει ελληνική επαρχία.

Η εποχή μας, από πνευματικής απόψεως, βλέπετε να παρουσιάζει δυσκολίες; Εννοώ θα ξαναβγεί ένας Σκαλκώτας, ένας Μανώλης Καλομοίρης, ένας Γιάννης Παπαϊωάννου, ένας Τσιτσάνης ή ένας Βιβάλντι, ένας Μότσαρτ, ένας Μάλερ; Μ.Χ.: Κάθε εποχή έχει τους εκπροσώπους της. Τα ονόματα που αναφέρατε δεν είναι τα μοναδικά, διότι έχουμε και άλλες εποχές που έφεραν άλλες προσωπικότητες. Η εποχή μας έχει προσωπικότητες. Σήμερα η τέχνη γενικά περνάει μια κρίση. Δηλαδή η τέχνη του Σκαλκώτα, του Καλομοίρη, για να πάρω τους δικούς μας, περνάει μια κρίση, διότι ο καθένας πρέπει να ξανατοποθετηθεί στην έννοια μουσική και γενικά στην έννοια τέχνη. Αυτό που υπήρξε επί τετρακόσια χρόνια, σήμερα παύει να υπάρχει όπως υπήρχε. Συνεπώς, η απουσία των αντίστοιχων προσώπων δεν σημαίνει ότι περνάμε μία κρίση στην τέχνη. Απλούστατα αλλάζουμε τοποθέτηση απέναντι στην τέχνη. Και με την άνοδο των μαζών αυτό είναι επόμενο να συμβεί.

Άρα είστε αισιόδοξος για την τέχνη.

Είμαι αισιόδοξος, όχι ότι θα ξαναβγούν ο Βιβάλντι ή ο Καλομοίρης. Είμαι αισιόδοξος ότι δεν θα ξαναβγούν αυτά τα πρόσωπα.

Δεν είναι λίγες οι φορές που έχετε μελοποιήσει έλληνες ποιητές...

Μ.Χ.: Όχι, δεν έχω μελοποιήσει πολλούς έλληνες ποιητές.

Μπορώ εδώ να σας αναφέρω μια σειρά.

Μ.Χ.: Έχω μελοποιήσει μόνο ποιήματα για τον «Μεγάλο Ερωτικό», όλα τ' άλλα τα έκανα με στίχους που γράφονταν ειδικά για τα έργα που έφτιαχνα. Είμαι από εκείνους που δεν έχουν μελοποιήσει κατά κανόνα έλληνες ποιητές.

Έχετε μελοποιήσει όμως Ευριπίδη, Σαπφώ, Σολωμό, Καβάφη, Ελύτη, Γκάτσο, Σαραντάρη, Μυρτιώτισσα κ.ά.

Μ.Χ.: Προσέξτε, όλα αυτά στον «Μεγάλο Ερωτικό». Δεν έχω μελοποιήσει ποιητές. Εμένα με ενδιέφερε πάντα το τραγούδι ως αποτέλεσμα από ζωντανή αιτία, που είναι ένας στίχος που γράφεται εκείνη την ώρα...

Ο στίχος παίζει σημασία στο τραγούδι;

Μ.Χ.: Τεράστια! Και φυσικά γι' αυτό συνεργάστηκα μόνο με τον Γκάτσο και τον εαυτό μου. Αλλά σε ποιητές δεν έχω γράψει μουσική. Είμαι ο μόνος που δεν έχει γράψει, παρ' όλο που είμαι μέσα στην ποίηση, διότι ξέρω ότι αυτό είναι μία πολύ δύσκολη ιστορία και δεν χρειάζεται εμένα για να υπάρξει η ποίηση. Ο «Μεγάλος Ερωτικός» είναι μια άλλη ιστορία. Πήρα τα ποιήματα περί έρωτος και τα τοποθέτησα μέσα στον «Μεγάλο Ερωτικό».

Το ερωτικό στοιχείο τι ρόλο παίζει για σας στη δουλειά σας;

Μ.Χ.: Στη δουλειά μου είναι αυτονόητο. Στη ζωή μου, σημαντικό. Από την ώρα που είμαι ένας ερωτικός άνθρωπος, μοιραία υπάρχει και στη δουλειά μου, αλλά φαντάζομαι ότι, πιστεύω μάλλον, κάθε καλή τέχνη περιέχει το ερωτικό στοιχείο έντονα. Όλες οι τέχνες, αυτές που γίνονται και δεν είναι ερωτικές, δεν είναι και καλές. Κάθε καλή τέχνη είναι ερωτική.

Γνωρίζω ότι διαβάζετε αρκετά, και συγκεκριμένα αρκετή λογοτεχνία. Την κυπριακή λογοτεχνία την έχετε υπόψη σας; Εννοώ να σας έχει σταματήσει κανένα αξιόλογο κυπριακό έργο.

Μ.Χ.: Όχι, δεν έχω μεγάλη επαφή με την κυπριακή λογοτεχνία.

Θα επιθυμούσατε να έχετε;

Μ.Χ.: Κοιτάξτε, διαβάζω βάσει των παρορμήσεών μου και των ανακαλύψεών μου που κάνω από τον έναν στον άλλο. Δεν έτυχε να μπλεχτώ μέσα σ' αυτό που λέγεται Κύπρος. Τελευταία, συμπτωματικά, γνώρισα υιό κυπρίου ποιητή. Του Μηχανικού τον υιόν.

Τον Θουκυδίδη;

Μ.Χ.: Ναι, τον Θουκυδίδη, ο οποίος είναι πολύ συμπαθητικό παιδί. Μου έδωσε το βιβλίο του πατέρα του. Δεν μπορώ να πω όμως ότι έχω γνώση αυτού που λέγεται κυπριακή λογοτεχνία και κυπριακή ποίηση. Δεν ανήκω σε αυτούς που διαβάζουν επαγγελματικά. Δεν είμαι επαγγελματίας μελετητής.

Γράφετε όμως ποίηση.

Μ.Χ.: Ε, δεν θα 'λεγα ότι γράφω, με συμπληρώνει μερικές φορές.

Δηλαδή το θεωρείτε κάτι απαραίτητο στη ζωή σας αυτό;

Μ.Χ.: Κοιτάξτε, το μόνο που θεωρώ απαραίτητο στη ζωή μου είναι ο έρωτας. Αυτό με αιτιολογεί ότι υπάρχω. Τίποτε άλλο. Ούτε η μουσική ούτε η λογοτεχνία ούτε η ποίηση μου είναι απαραίτητες.

Ούτε η μουσική;

Μ.Χ.: Οχι, δεν μου είναι απαραίτητη. Αν μου πείτε ότι δεν θα γράψω μουσική δεν πρόκειται να πεθάνω, όπως λέει και ο Ρίλκε. Αλλά μου είναι απαραίτητη τη στιγμή που δεν ξέρω τίποτε άλλο να κάνω. Αν είχα πολλά χρήματα ίσως να μην έγραφα μουσική και θα 'ταν καλύτερα. Δηλαδή ξεκίνησα να κάνω μουσική διότι έπρεπε να κερδίζω τα προς το ζην.

Όχι για λόγους εκφράσεως;

Μ.Χ.: Μετά έγινε αυτό. Στην αρχή, ξεκινά κανείς πολύ επιπόλαια, από άλλες παρορμήσεις: να γίνει γνωστός, να κερδίσει χρήματα, να κερδίσει φήμη... Εάν τυχόν καταφέρει να περάσει από αυτές τις εξετάσεις και παραμείνει αληθινός άνθρωπος, τότε αρχίζει και τον εκφράζει η εργασία του.

Θέλετε να πείτε ότι εσείς τυχαία ξεκινήσατε ως μουσικός;

Μ.Χ.: Όχι τυχαία, αλλά τυχαία έγινα μουσικός. Δηλαδή τίποτε δεν προδίκαζε ότι θα γίνω μουσικός, ότι θα γίνω ενδιαφέρον πρόσωπο. Τίποτε απολύτως! Αντιθέτως, όταν ήμουν 16-17 ετών είχα όλες τις αντιθέσεις, του κόσμου τις αντιθέσεις, μέσα μου! Λοιπόν, επειδή έπαιζα πιάνο; Αυτό δεν σημαίνει τίποτε. Ξέρω χιλιάδες παιδιά που παίζουν πιάνο! Αυτό δεν σημαίνει πως θα γίνουν κάτι σπουδαίο.

Εξάλλου, ξέρω ότι πρώτα σας τραβούσε περισσότερο το θέατρο, ή κάνω λάθος;

Μ.Χ.: Μπα, ήταν ανησυχίες της εποχής και της εφηβείας, και πήγαινα στο θέατρο, έκανα τραγούδι, έκανα χορό... όλα με ενδιέφεραν. Στην ουσία για να επιβάλω το εγώ μου, όπως και κάθε νέος. Όλα αυτά τα κάνει κάποιος για να επιβάλει το εγώ του.

Και μετά τα 30 αρχίζει και τ' απορρίπτει όλα.

Μ.Χ.: Ε, φυσικά! Στο μεταξύ έμαθα να κάνω μόνο μουσική. Σήμερα δεν μπορώ να κάνω τίποτε. Και πάλι, αν είχα πολλά χρήματα θα σταματούσα. Δεν θα 'κανα ή θα 'κανα μονάχα για τον εαυτό μου. Δεν θα μ' ενδιέφερε να είμαι γνωστός.

Τις φωνές σας με ποια κριτήρια τις επιλέγετε;

Μ.Χ.: Ποιες φωνές;

Τους τραγουδιστές που συνεργάζεστε μαζί τους. Τι προσόντα πρέπει να έχουν;

Μ.Χ.: Ναι. Να τραγουδούν καλά και να μην έχουν τραγουδήσει ξανά, ως επί το πλείστον. Μοιάζω σαν αυτούς που κάνουν τους χολιγουντιανούς σκηνοθέτες, που συλλέγουν ηθοποιούς για τον Χριστό. Πρέπει να μην είναι γνωστοί. Δεν μου αρέσουν οι γνωστοί τραγουδιστές. Εκτός αν έχουν μία πολύ έντονη προσωπικότητα, όπως είναι η Μαρία Φαραντούρη. Υστερα, να είναι ερωτικοί. Δηλαδή να έχουν έλξη. Από τη φύση τους. Και η άλλη δουλειά είναι δικιά μου, το πώς θα τραγουδήσουν. Και δεν θέλω να τραγουδήσουν μετά από εμένα άλλη μουσική. Είμαι λίγο-πολύ, όπως σας είπα, σαν τους χολιγουντιανους πράκτορες που ζητάνε ηθοποιούς για τον ρόλο του Χριστού. Υπογράφουν οι ηθοποιοί που θα παίξουν τον ρόλο του Χριστού ότι για δέκα, δεκαπέντε χρόνια μετά δεν πρόκειται να παίξουν στο σινεμά. Διότι δεν νοείται να παίζεις τον ρόλο του Χριστού και μετά να εμφανίζεσαι λατίνος εραστής ή γκάνγκστερ. Λοιπόν, το ίδιο κι εγώ. Δεν μου αρέσει να τραγουδάνε μετά από εμένα κατά τρόπο που δεν θα ήθελα.

Εδώ θα 'θελα να σας θυμίσω το έργο σας «Ο οδοιπόρος, το μεθυσμένο κορίτσι και ο Αλκιβιάδης»...

Μ.Χ.: Α, εκεί είχαμε κάποιον Κύπριο!

Τον Ευτύχιο Χατζηττοφή.

Μ.Χ.: Τον Χατζηττοφή! Αυτός ήταν πολύ σπουδαίο παιδί!

Τι απέγινε;

Μ.Χ.: Αυτός δουλεύει στην Τράπεζα. Αυτός μ' αρέσει πάρα πολύ! Είναι σοβαρότατο παιδί και τραγουδάει εξαίσια. Και προπαντός τραγουδάει εξαίσια στο άλλο έργο μου, το «Χωρίον ο πόθος». Εκεί είναι σπουδαίος. Πιο σπουδαίος. Γιατί στο «Μεθυσμένο κορίτσι» ήταν ακόμη λιγάκι ανώριμος. Αλλά στο «Χωρίον ο πόθος» είναι έκτακτος. Αυτός έφυγε και παντρεύτηκε και, προς τιμήν του, δεν έκανε μετά τραγούδι και πήγε να δουλέψει στην Τράπεζα. Είναι υπάλληλος της Τραπέζης και μένει κάπου στο Μενίδι. Όχι, στο Κρανίδι. Πολύ σπουδαίο παιδί. Αυτός μ' αρέσει.

Είχε γίνει τραγουδιστής μ' εκείνα τα τραγούδια που εσείς του είχατε εμπιστευτεί. Εγώ ήμουν τότε πολύ μικρός που τον είχα πρωτοδεί στην τηλεόραση, την κυπριακή τηλεόραση, αλλά μου έκανε τρομερή εντύπωση. Διερωτώμην πού είχε καταλήξει αυτός ο άνθρωπος;

Μ.Χ.: Ναι, δυστυχώς, διότι εγώ, καταλάβετε, ορίζω ορισμένα όρια, αλλά δεν μπορώ να έχω την ευθύνη για τη συνέχειά τους. Όσοι είναι σοβαροί εξελίσσονται ή στην εργασία του τραγουδιού ή σε μια άλλη εργασία, όπως ο Ευτύχιος. Διότι σκέφτηκε, ύστερα από αυτή τη δουλειά που είχαμε κάμει, πού θα πήγαινε να δουλέψει; Με ποιες προϋποθέσεις; Για μένα είναι θετικό το ότι δεν έκανε τραγούδι. Λοιπόν, είναι πολύ δύσκολο να βρεις, όταν λέω ερωτική έλξη. Ακριβώς να, ο Ευτύχιος είχε την έλξη από μια παράδοση που περιείχε. Διότι ο Ευτύχιος μικρός τραγουδούσε στην εκκλησία. Και είχε αυτό το βυζαντινό στοιχείο μέσα του.

Τόσο με τους «Αγώνες τραγουδιού της Κέρκυρας» όσο και από τις φωνές που ξεχωρίζετε για ν' αποδώσουν τα τραγούδια σας αντιλαμβάνομαι ότι επιδιώκετε να δημιουργήσετε κάποια «σχολή» στο ελληνικό τραγούδι. Είναι πράγματι έτσι ή κάνω λάθος;

Μ.Χ.: Κοιτάξτε, δεν θα έλεγα κάποια «σχολή» στο ελληνικό τραγούδι. Δεν μπορώ να κόψω ένα ρεύμα χυδαιολογίας που υπάρχει γύρω μας. Και σε τελευταία ανάλυση, τι να κόψω; Μήπως εγώ έχω το δίκιο; Εγώ προσπαθώ να περιφρουρήσω το κλίμα μου και να το επιβάλω.

Στον δικό σας χώρο;

Μ.Χ.: Στον δικό μου χώρο. Μοιραία, όταν λαμβάνω μέρος σ' έναν αγώνα τραγουδιού, θα επιβάλω το γούστο μου. Δεν μπορώ να το δω έξω απ' αυτά που πιστεύω. Οταν επιλέγω κάποιον για να τραγουδήσει, θα τον δω με βάση τα κριτήρια που εγώ διαθέτω, αναγκαστικά. Αυτό δεν πάει να πει πως πάω να επιβάλω μια κατάσταση γύρω μου. Περιφρουρώ την κατάστασή μου.

Οι γνώμες των άλλων δεν σας απασχολούν;

Μ.Χ.: Όχι, ως συνήθως.

Πολύ συχνά, τον τελευταίο καιρό, ακούγεται ότι υπάρχει κρίση στο ελληνικό τραγούδι. Εσείς τι πιστεύετε; Συχνά δηλώνετε ότι «οφείλουμε να ξαναβρούμε ένα καινούριο τραγούδι». Πώς εννοείτε αυτό το καινούριο τραγούδι;

Μ.Χ.: Εγώ, να σας πω, δεν έχω πρόβλημα. Δεν νομίζω ότι υπάρχει κρίση. Η κρίση είναι φτιαχτή. Όταν υπάρχει ένα καλός συνθέτης, εξακολουθεί και γράφει. Κι ένας καλός καινούριος συνθέτης αποκαλύπτεται και γράφει. Λοιπόν, αν αυτός ο καλός συνθέτης είναι τόσο πολύ καλός όσο ήταν και ο προηγούμενος, δεν είναι πρόβλημα. Αυτά είναι αστεία. Είναι προβλήματα αυτά; Σε όλες τις εποχές υπάρχουν καλοί ή μέτριοι συνθέτες που γράφουν τραγούδια. Άλλα τραγούδια είναι για να μας διασκεδάζουν, άλλα τραγούδια για να μας διαπαιδαγωγούν. Να μας δημιουργούν κάτι παραπάνω. Η εποχή μας, ο χώρος μας, διαθέτουν αρκετά πρόσωπα που γράφουν καλά τραγούδια. Δεν είναι ανάγκη να φωνάζουμε: Υπάρχει κρίση, υπάρχει κρίση. Ποια είναι η κρίση; Εγώ δεν καταλαβαίνω. Δηλαδή, αν υπάρχουν του κόσμου τα κέντρα σήμερα, και θέλουν τραγούδια, αυτό δεν είναι πρόβλημα. Αυτό είναι πρόβλημα των εμπορικών κυκλωμάτων.

Τόσο από τη μακροχρόνια πείρα σας στα μουσικά πράγματα της Ελλάδας όσο και από τις συνεργασίες σας με τους νέους, μήπως έχετε ξεχωρίσει αξιόλογα ταλέντα, ικανά να συνεχίσουν προοδευτικά τον δρόμο που χαράξατε εσείς στο ελληνικό έντεχνο τραγούδι;

Μ.Χ.: Δεν μπορώ να σας πω. Πάντα θα υπάρχουν πρόσωπα, αλλά για να φτάσουν στο σημείο να έχουν μια βαρύτητα είναι θέμα της ιστορίας τους. Πώς θα εξελιχθούν; Δεν μπορώ να προδικάσω κανέναν. Υπάρχουν πολλά πρόσωπα με ταλέντο, αλλά αυτό δεν λέει τίποτα. Σε τελευταία ανάλυση δεν είναι απαραίτητο να βρεθεί ένα πρόσωπο του δικού μου βάρους, ή του Μίκη Θεοδωράκη, για να υπάρξει. Μπορεί να είναι διαφορετικός και μπορεί να είναι λιγότερου βάρους. Και θα έχει σημασία για τον τόπο και για το τραγούδι.

Σημασία έχει το τραγούδι ν' ανεβαίνει ποιοτικά και όχι να το οπισθοδρομούν. Δεν είναι έτσι;

Μ.Χ.: Το τραγούδι θα πηγαίνει και θα βρει την πορεία του. Άμα βρεθεί ένα πρόσωπο σημαντικό, θα κάνει σπουδαίο τραγούδι. Άμα βρεθούν μέτρια πρόσωπα, θα κάνουν μέτρια τραγούδια. Θα προχωρούν τα πράγματα έτσι, νομίζω.

Για να επιστρέψω ακόμη λίγο στην προηγούμενη ερώτηση. Οι πολυεθνικές και οι εθνικές εταιρείες δίσκων συμβάλλουν στην κρίση;

Μ.Χ.: Όχι ακριβώς. Αυτές έχουν ενδιαφέροντα διαφορετικά. Έχουν οικονομικά ενδιαφέροντα. Θέλουν να ελέγχουν όλη αυτή την ιστορία του τραγουδιού και να την κατευθύνουν κατά κάποιον τρόπο βάσει εμπορικών κριτηρίων. Εκεί αντιδράμε εμείς, και γι' αυτό κάναμε αυτή τη νέα κίνηση, η οποία ήταν μια αντίδραση σε δύο νόμους που προωθούσαν οι εταιρείες με τους εκπροσώπους τους, μέσα από δικά μας σωματεία, όπως ήταν η ΕΜΣΕ προηγουμένως, που, εν ονόματί μας, έκαναν όλη αυτή την ιστορία. Γι' αυτό αντιδράσαμε και χωρίσαμε.

Να σας κάνω μία ερώτηση πολιτικού περιεχομένου;

Μ.Χ.: Ναι, να την ακούσω.

Είχατε πει κάποτε πως δεν υπάρχει μια «υπεύθυνη κρατική μουσική πολιτική». Η παλιά συνεργάτιδά σας και νυν υπουργός Πολιτισμού κυρία Μελίνα Μερκούρη, ως αρμόδιο πρόσωπο σήμερα, πώς αντιμετωπίζει το πρόβλημα αυτό;

Μ.Χ.: Ερασιτεχνικά. Δεν το ξέρει. Δεν μπορεί να το ξέρει.

Δεν μπορεί να το λύσει;

Μ.Χ.: Βεβαίως δεν μπορεί να το λύσει. Είναι χωμένη κάτω απ' τις πιέσεις των διαφόρων συλλόγων, των σωματείων, των συνδικάτων. Και φυσικά δεν υπήρχε στη Νέα Δημοκρατία και εξίσου δεν υπάρχει και στο ΠΑΣΟΚ. Ποια είναι; Η λαϊκίστικη αυτή πολιτική, αυτή των διαφόρων ας πούμε επιδοτήσεων για να γίνουν συναυλίες; Αυτή είναι υπεύθυνη μουσική πολιτική; Είναι εξίσου απαράδεκτη κι' αυτή. Επιπλέον, είναι πιεσμένη κάτω απ' τα συνδικάτα, τα οποία για διάφορους λόγους καθορίζουν την πολιτική στους άσχετους από το πρέπει στους διάφορους τομείς.

Δηλαδή αυτή η «μουσική πολιτική» θα παραμείνει άλυτη;

Μ.Χ.: Ναι, ή, μάλλον, θα περιέλθει πάλι στα χέρια των ανίκανων και των ατάλαντων.

Κατά τη γνώμη σας, ποιοι μπορούν να τη λύσουν;

Μ.Χ.: Υπήρξε μια περίοδος που είχαμε ανακατευτεί αρκετοί άνθρωποι με ταλέντο και θα μπορούσε να δοθεί μια λύση...

Μιλάτε για το Τρίτο Πρόγραμμα;

Μ.Χ.: Όχι μονάχα για το Τρίτο. Ήταν η περίοδος που πρωθυπουργός ήταν ο Καραμανλής και ο οποίος λίγο-πολύ είχε πειστεί για ορισμένες βασικές κατευθυντήριες γραμμές, αλλά, δυστυχώς, η αντίδραση των διαφόρων συνδικάτων και συμφερόντων μάς έκαμε να μην καταφέρουμε τίποτε. Από εδώ και πέρα δεν έγινε τίποτε και ούτε θα γίνει.

Τον τελευταίο καιρό βλέπω με χαρά ότι όλο και περισσότερο βγάζετε δίσκους, παραδείγματος χάριν «Οι μπαλάντες της οδού Αθηνάς», «Ο Μπολιβάρ» και μερικές επαναλήψεις...

Μ.Χ.: Δεν βγάζω δίσκους. Γι' αυτές τις επαναλήψεις δεν είμαι υπεύθυνος εγώ. Οι επαναλήψεις της «EMIAL» είναι έργο της «EMIAL».

Αυτά που έχει κάνει διασκευή η Λένα Πλάτωνος;

Μ.Χ.: Και αυτό είναι έργο της Πλάτωνος. Τα «Τριάντα νυχτερινά», που παίζω πιάνο, είναι έργο της «ΜΙΝΩΣ». Εγώ δεν έχω ευθύνη. Εγώ έχω ευθύνη μόνο για τις «Μπαλάντες της οδού Αθηνάς».

Αν παραποιήσουν όμως το έργο σας;

Μ.Χ.: Δεν θα το άφηνα.

Αρα, έχετε κάποια εποπτεία;

Μ.Χ.: Ούτε εποπτεία. Εκ των υστέρων λέω να γίνει ή να μη γίνει.

Εγώ νόμιζα ότι αυτό είναι λόγω έμπνευσης. Η έμπνευση για σας τι ρόλο παίζει; Πώς την αισθάνεστε;

Μ.Χ.: Είναι μια υπεύθυνη υπόθεση, η οποία με οδηγεί σε ορισμένη εργασία και δεν έχει καμία σχέση με αυτές τις διασκευαστικές εργασίες, που είναι η επανάληψη των παλιών μου τραγουδιών.

Τα παλιά σας τραγούδια τ' απορρίπτετε;

Μ.Χ.: Οχι, καθόλου, αλλά δεν μπορώ να στέκομαι. Σκεφτείτε, όλος ο κόσμος στέκεται στην παραγωγη τριών ετών, εγώ, εν τω μεταξύ, εξακολουθώ και ζω. Δεν με ενδιαφέρει καθόλου το τι έγινε. Δεν απορρίπτω τίποτε, αλλά δεν μπορώ εγώ να γίνω μία βιομηχανική μονάδα που να επαναλαμβάνει ό,τι διασκεδάζει τον κόσμο.

Οι σχέσεις σας με τους δημοσιογράφους λένε ότι δεν είναι καλές. Εγώ προσωπικά είμαι έτοιμος να τους διαψεύσω κατηγορηματικά. Εσείς τι λέτε;

Μ.Χ.: Κοιτάξτε, αναλόγως. Αν τυχόν οι δημοσιογράφοι έρχονται και έχουν μία ενοχλητική παρουσία, σώνει και καλά να καλύψουν ένα γεγονός, παρά τη θέλησή μου, θα βρουν τη θέλησή μου, η οποία εκείνη την ώρα δεν μπορεί ν' ανταποκριθεί. Εάν τυχόν έχουν τη διάθεση ν' αποσπάσουν κάτι από μένα, βεβαίως να το αποσπάσουν. Σέβομαι την ιδεολογία τους, αλλά όταν αυτό πάει να γίνει με προκαθορισμένες θέσεις, τότε με ενοχλεί και αντιδρώ.

Με τους νέους πώς διαγράφονται οι σχέσεις σας;

Μ.Χ.: Με τους νέους στην ηλικία;

Και τους βιολογικά νέους, και αυτούς που αισθάνονται νέοι στην ψυχή.

Μ.Χ.: Μα, με αυτούς συνομιλώ!

Αυτούς που αισθάνονται νέοι στην ψυχή; Δηλαδή κάποιος μπορεί να είναι στην ηλικία των 70 χρόνων και να αισθάνεται νέος; Που έχουν το συναίσθημα;

Μ.Χ.: Α, ναι, και υπάρχουν και από δυο-τρεις τέτοιοι φίλοι μου. Οι νέοι στην ηλικία, οι περισσότεροι, μου είναι αδιάφοροι. Μπορεί να είναι ελκυστικοί. Μπορεί να είναι ερωτικοί αλλά δεν μπορεί να είναι και ενδιαφέροντες. Εάν τώρα τύχει να είναι και ενδιαφέροντες, με γεια τους με χαρά τους.

Πιστεύετε ότι σας αγαπάνε οι νέοι;

Μ.Χ.: Όχι, δεν μου χρειάζεται. Δεν με ενδιαφέρει να με αγαπάει κανείς. Το ν' αγαπάει κάποιος έναν άνθρωπο είναι μια δύσκολη ιστορία. Πρέπει να είμαι μέσα στα ενδιαφέροντά του και να με ανακαλύψει. Χωρίς να με ανακαλύψει δεν θέλω να με αγαπάει. Γιατί να με αγαπάει, σε τελευταία ανάλυση, ένας νέος άνθρωπος; Δεν τον κολακεύω. Αντιθέτως, του δημιουργώ προβλήματα. Πρέπει να είμαι μέσα στα αιτήματά του για να μπορεί να με ανακαλύψει και να με αγαπήσει.

Πιστεύω ότι εκείνοι που με αγαπούν πρέπει να είναι οι άνθρωποι που ζούνε μαζί μου, εκατό τοις εκατό! Οι άλλοι πρέπει να με ανακαλύψουν. Αν δεν με ανακαλύψουν, δεν θέλω να με ξέρουν. Κι εκεί είναι το περίεργο. Ότι το όνομά μου το ξέρει πάρα πολύς κόσμος που δεν χρειάζεται να με ξέρει, ενώ αποτείνομαι σ' εκείνους που με ανακαλύπτουν και για τον άλφα ή βήτα λόγο έχουν να πούνε κάποια κουβέντα μαζί μου.