Ian Nagoski: Ο άνθρωπος που 'ανέστησε' τον μουσικό θησαυρό της ξενιτιάς του περασμένου αιώνα

Συνομιλούμε με έναν ειδήμονα της χαμένης ελληνικής folk

Η ιστορία έχει ως εξής: Πριν δέκα περίπου χρόνια κάτι τύποι που πουλούσαν (ή καλύτερα ξεφορτώνονταν) παμπάλαιους μεταχειρισμένους δίσκους μπήκαν στο δισκάδικο True Vine record store, του οποίου συνιδιοκτήτης ήταν τότε ο μουσικός Ian Nagoski, στην Βαλτιμόρη.

Ο Ian κράτησε τους δίσκους, και λίγο καιρό αργότερα ξεκίνησε το ταξίδι της εξερεύνησης αυτής της "περίεργης και ανήκουστης" μουσικής Ελλήνων και άλλων ανατολιτών καλλιτεχνών της αμερικάνικης ξενιτιάς, από τον περασμένο αιώνα.

Μετά από επίμονη έρευνα ακαδημαϊκού επιπέδου, και μια σειρά από DIY κασέτες, ο Ian Nagoski είναι σήμερα ιδιοκτήτης του μικρού αλλά μοναδικού στο είδος του label Canary Records, και ειδήμων στην εύρεση, την ψηφιοποίηση, και την επανακυκλοφορία χαμένων βινυλίων-θησαυρών αμερικανών μεταναστών των αρχών του 20ου αιώνα.

Ένας σωστός μουσικός λαογράφος.

Ανάμεσα στις κυκλοφορίες της Canary συγκαταλέγονται οι ελληνικές συλλογές "I'm Burning, I'm Burning: Urban Greek Songs, 1933-37" με δουλειά της Ρίτας Αμπατζή, η συλλογή "Bed of Pain: Rembetika 1930-55", και η τελευταία κυκλοφορία "The Further the Flame, the Worse it Burns Me: Greek Folk Music in New York City, 1919-1928", ένας δίσκος φόρος τιμής στην μεγάλη Ελληνίδα τραγουδίστρια Μαρίκα Παπαγκίκα ('Με ξέχασες', Σμυρναίικο Μινόρε' ), την σπουδαιότερη ίσως και περισσότερο ηχογραφημένη ελληνική φωνή στην Αμερική των αρχών του 20ου αιώνα.

Λίγες ώρες πριν την αυριανή διάλεξη του στα πλαίσια του Borderline Festival, στην Στέγη, ο Ιan Nagoski μας λύνει όλες τις απορίες..

Παράτησα το σχολείο στα 16, και πέρασα την δεκαετία των 20 στον κόσμο της avant garde μουσικής. Ολόκληρη την ενήλικη ζωή μου την έχω περάσει μέσα στο εμπόριο δίσκων και παλαιών βιβλίων. Σήμερα είμαι ιδιοκτήτης του record label "Canary" το οποίο ειδικεύεται στην επανέκδοση δίσκων μη αγγλόφωνης μουσικής. Ψηφιοποιώ το περιεχόμενο, κάνω το editing του ήχου, και συγγράφω τις απαραίτητες σημειώσεις. Η διανομή γίνεται από την Mississippi Records.

-Πώς άρχισε όλη αυτή η ενασχόληση με τους παλιούς, σπάνιους, δίσκους, και πώς ξεκίνησε η Canary Records;

-Ξεκίνησα να αγοράζω παλιούς δίσκους στην εφηβεία μου γιατί ήταν οι φθηνότεροι απ' όλους (λιγότερο από ένα δολάριο ο καθένας) και κανείς άλλος δεν τους έδινε σημασία. Όλο αυτό κράτησε περίπου μια δεκαετία, όταν μου προσφέρθηκε εκείνο το κουτί με παλιούς δίσκους, το οποίο και αγόρασα χωρίς να ξέρω περί τίνος επρόκειτο. Πλήρωσα, θυμάμαι, πέντε δολάρια για πενήντα δίσκους. Όπως αποδείχθηκε οι δίσκοι είχαν ενδιαφέρον, κι έτσι "κόλλησα" ψάχνοντας να βρω μια άκρη πίσω από την ιστορία τους.

Το 2006 ένας φίλος προσφέρθηκε να βγάλει ένα "greatest hits" CD από όλους αυτούς τους ξενόγλωσσους δίσκους που συνέλεγα τόσα χρόνια. Ο δίσκος περιείχε κομμάτια από διάφορες χώρες. Το ελληνικό κομμάτι ήταν από τον αγαπημένο μου δίσκο της Μαρίκα Παπαγκίκα, δίσκο που προερχόταν από εκείνο το κουτί των πέντε δολαρίων.

Όταν κυκλοφόρησε το CD, οι φίλοι μου από την Mississippi Records προσφέρθηκαν να με βοηθήσουν να εκδίδω όλο και περισσότερα πράγματα, και κάπως έτσι ξεκίνησε και η Canary..

-Και πόσους ελληνικούς δίσκους έχει κυκλοφορήσει ως τώρα η Canary;

- Είναι το Bed of Pain, ο δίσκος της Μαρίκα Παπαγκίκα, και αυτός της Ρίτας Αμπατζή. Υπάρχει και μία ακόμη κυκλοφορία, της οποίας όμως δεν είμαι εγώ ο παραγωγός, αλλά οι Charles Howard και Tony Schwartz . Πρόκειται για τον δίσκο "Μortika" (Τα Μόρτικα), ένα πραγματικό αριστούργημα. Ο Charles Howard κάνει καταπληκτική δουλειά. Η συλλογή του από ελληνικούς δίσκους των αρχών του 20ου αιώνα είναι πραγματικά απίστευτη.

Εκτός από αυτούς τους αποκλειστικά ελληνικούς δίσκους, λοιπόν, η Canary έχει κυκλοφορήσει και την τριπλή συλλογή "To What Strange Place" με μουσική μεταναστών καλλιτεχνών από την Ελλάδα, την Αρμενία, τη Βουλγαρία, την Συρία, κ.α.. Τέλος, υπάρχει και ο δίσκος "Nightingales & Canaries". Ένα άλμπουμ ηχογραφήσεων της δεκαετίας του '40 από ελληνίδες, αρμένισσες, και εβραίες τραγουδίστριες.

-Τι ήταν αυτό που σε τράβηξε τόσο στην παλιά, και ίσως 'παράξενη' αυτή ελληνική μουσική, και πιο συγκεκριμένα στο έργο της Μαρίκας Παπαγκίκα;

- Ακούγοντας την Μαρίκα, νιώθει κανείς πως τραγουδάει την αλήθεια. Το συναίσθημα αυτό συναντιέται πολύ συχνά στις φωνές πολλών καλών ελλήνων τραγουδιστών της περιόδου 1920 με 1940. Ο κόσμος που ζούμε σήμερα δεν είναι και ο καλύτερος. Πολιτικά παιχνίδια, καταπίεση, φτώχεια, όλα αυτά τα σκατά. Η μουσική μπορεί να βοηθήσει στο να διαχειριστούμε αυτή την κατάσταση. Το να ακούς 'την αλήθεια να λέγεται' είναι μία από τις πιο όμορφες εμπειρίες που μπορεί να έχει κανείς.

Εκτιμώ βαθιά τον ήχο και τον ρυθμό της παλιάς ελληνικής μουσικής και της ελληνικής γλώσσας. Δεν ψάχνω, όμως, αποκλειστικά ελληνικό υλικό, ούτε ταυτίζομαι με την ελληνικότητα. Με ενδιαφέρει η ανθρώπινη δημιουργία ασχέτως συνόρων και εθνικοτήτων.

Ενθουσιάζομαι με τους καλλιτέχνες που όρθωσαν το ανάστημα τους για κάτι, που μοιάζουν να 'προσεύχονται' όσο τραγουδάνε, μιλώντας σε μία αόρατη δύναμη για την ζωή τους ή τις επιθυμίες και τις αναμνήσεις τους. Και αυτό το βρίσκω εντονότερα στους παλιούς Έλληνες καλλιτέχνες. Αλλά και τους Αρμένιους, στους Σλάβους, στους Τούρκους, τους Ινδούς, κ.ο.κ..

- Ένιωσες, λοιπόν, ότι ήταν "ο σκοπός της ζωής σου" να ψάξεις να βρεις την ιστορία αυτών των Ελλήνων καλλιτεχνών, και να την ξαναγράψεις;

- Ναι, είχα αυτό το συναίσθημα ενστικτωδώς. Η Μαρίκα Παπαγκίκα ήταν μία τόσο υπέροχη και ολοκληρωμένη καλλιτέχνης που η σκέψη ότι ίσως παρέμενε άγνωστη στις μέρες μας μου φαινόταν σκληρή και άδικη. Πριν πέσω πάνω στην δουλειά της ζούσα σε έναν κόσμο που πολύ απλά η Μαρίκα δεν υπήρχε. Από τη στιγμή που η δουλειά της μπήκε στην ζωή μου μου φαινόταν αδιανόητο το πώς ζούσα σε ένα κόσμο που την αγνοούσε. Κι έτσι ένιωσα ότι θα έπρεπε να το διορθώσω αυτό. Από τότε θέλω να πιστεύω ότι το έχω καταφέρει αυτό και για άλλους καλλιτέχνες.

Η κοινοτοπία και η ευκολία με την οποία εμείς οι Αμερικανοί ιδιαίτερα τείνουμε να ξεχνάμε, να απορρίπτουμε και να παραμελούμε την ομορφιά στην τέχνη είναι εξοργιστική.

- Πώς δουλεύεις; Πού βρίσκεις όλο αυτό το υλικό, και με ποιους ανθρώπους μιλάς κατά τη διάρκεια της έρευνας σου;

- "Ενοχλώ" πολύ κόσμο που είναι εξυπνότεροι από μένα, φυσικά. Προσπαθώ να ρωτώ τις σωστές ερωτήσεις. Ενημερώνω κόσμο σχετικά με το τι κάνω, ώστε να με έχουν κατά νου αν προκύψει κάποια νέα πληροφορία. Διαβάζω πολύ, κάνω έρευνα σε βιβλιοθήκες και online. Πιο σπάνια ταξιδεύω και επισκέπτομαι αρχεία και ξένες συλλογές. "Αρπάζω" ό,τι μπορώ να βρω.

- Αλήθεια, ποιοι είναι οι ιδιοκτήτες των πνευματικών δικαιωμάτων αυτών των δίσκων πια;

- Στις ΗΠΑ, λόγου χάρη, όλες κι όλες επτά από τις 250 ηχογραφήσεις τις Μαρίκας Παπαγκίκα ανήκουν στην SONY. Το σύστημα των πνευματικών δικαιωμάτων εδώ είναι αρκετά περίπλοκο και απαρχαιωμένο. Όλο το υλικό της Μαρίκας το οποίο δημοσιοποίησα έκτοτε μέσα από την Canary στις Ηνωμένες Πολιτείες, έχει γίνει επανειλημμένως bootlegged στην χώρα σας, νόμιμα μεν αλλά αγενώς δε, χωρίς καμία αναφορά στο όνομα μου. Παρακαλώ.

- Δεν πραγματοποίησες κάποιου είδους έρευνα στην Ελλάδα, ή σε ελληνικά έστω αρχεία, κατά τη διάρκεια της έρευνας σου;

-Δυστυχώς μπορώ να διαβάσω μόνο αγγλικά, αλλά φυσικά κρατώ επαφές με έξυπνους ανθρώπους που είτε είναι Έλληνες, είτε μιλούν τη γλώσσα.

Δεν θα ήθελα να τους κατονομάσω σε περίπτωση που άθελα μου τους εκθέσω λόγω πιθανών δικών μου λαθών που έχω κάνει ως τώρα στην έρευνα. Θαυμάζω πάρα πολύ τον Ηλία Πετρόπουλο, κι έχω διαβάσει οτιδήποτε δικό του κυκλοφορεί σε αγγλική μετάφραση. Η δουλειά της Gail Holst-Warhaft με έχει βοηθήσει πολύ, επίσης.

Ο Joe Graziosi είναι ένας μεγάλος μελετητής των ελληνικών παραδοσιακών χορών σήμερα στη Αμερική τον οποίο εκτιμώ πολύ, και άλλοι μελετητές συχνά συνεισφέρουν στην δουλειά και την.. περιέργεια μου.

-Δεν αναρωτήθηκες ποτέ τι ακριβώς λένε όλα αυτά τα τραγούδια;

-Μα φυσικά. Γι' αυτό και ρωτάω τόσους πολλούς ανθρώπους, για να ανακαλύψω κι εγώ όσα μπορώ. Κι αφού μπορέσω να έχω μία καθαρή εικόνα προσπαθώ να μεταδώσω τις πληροφορίες μέσα από αυτές τις επανεκδόσεις των δίσκων, μέσα από τις διαλέξεις που πραγματοποιώ κτλ... Όλοι οι δίσκοι της Canary περιέχουν εκτενείς σημειώσεις του νοήματος κάθε τραγουδιού, ή και όλους ακόμα τους στίχους μεταφρασμένους. Φυσικά, δεν λείπουν τα βιογραφικά σημειώματα και πληροφορίες για κάθε καλλιτέχνη.

Είμαι κι εγώ ακόμα αρχάριος, και συνεπώς ίσως και ανόητος μερικές φορές! Υπάρχουν πολλά ακόμα να μάθω, και πολλά ακόμα να αγαπήσω!

- Και ποιοι είναι αυτοί που ενδιαφέρονται σήμερα για τέτοιου είδους παλιές ξενόγλωσσες κυκλοφορίες;

- Θα πρέπει να τονίσουμε ότι ελληνικοί δίσκοι 78 στροφών συλλέγονταν σε μεγάλο βαθμό στην Αμερική, ιδιαίτερα την δεκαετία του '70. Οι συλλογές του Dino Pappas και του Martin Schwartz ήταν από τις σημαντικές στον χώρο. Η τεράστια δισκογραφία και το αρχείο του Dick Spottswood επίσης, κατέστησε σε μεγάλο βαθμό εφικτή την οποιαδήποτε μετέπειτα έρευνα Υπάρχει, λοιπόν, ένα μεγαλύτερο σε ηλικία και πολύ-πολιτισμικό κοινό συλλεκτών βινυλίων που ήταν ήδη εμπλεκόμενο σε μεγάλο βαθμό με την παλιά ελληνική μουσική, πολύ πριν εμφανιστώ εγώ.

Θα έλεγα ότι το δικό μου κοινό, στις διαλέξεις αλλά και όσον αφορά στις κυκλοφορίες των δίσκων, απαρτίζεται στην συντριπτική του πλειοψηφία από δημοσιογράφους, συγγραφείς, ραδιοφωνικούς παραγωγούς, και ακαδημαϊκούς. Θα έλεγα ότι πρόκειται για αριστερούς κοσμοπολίτες ανθρωπιστές, σαν σύνολο.

Υπάρχουν και μερικοί νεότεροι μουσικοί και καλλιτέχνες (με μούσια συνήθως) που ενδιαφέρονται αρκετά. Καμιά φορά με προσεγγίζουν και άνθρωποι ελληνικής καταγωγής των οποίων οι οικογένειες σχετίζονταν με την συγκεκριμένη μουσική σκηνή.

Όλη μου τη ζωή γνώριζα ανθρώπους ελληνικής καταγωγής, σύχναζα σε ελληνικά εστιατόρια, κτλ. Η μικρή πόλη στην οποία ζω έχει μία Greek Town.

Για την ακρίβεια, το παλαιότερο δισκοπωλείο εδώ πέρα λέγεται "Kentrikon". Υπάρχει από την δεκαετία του '50 και έχει ακόμα την ίδια ιδιοκτήτρια, την κυρία Νίτσα, η οποία λατρεύει τον Μανώλη Χιώτη! Δεν νομίζω, ωστόσο, ότι γνωρίζει ή ενδιαφέρεται για τους δίσκους μου.